حماسه‌سرایی شاعر زن ایرانی درباره کوروش بزرگ و ایران باستان

افسرالملوک عاملی (زاده ۱۳۰۹ ه.ق، حدود ۱۲۷۰ خورشیدی)، نام شاعری توانمند و البته کمتر شناخته شده‌ای است که تلاش قابل توجهی برای به نظم درآوردن تاریخ ایران باستان کرد.

بانو افسرالملوک، مثنوی بلندی با نام کورش‌نامه را به سبک شاهنامه آغاز کرد که آنچه به دست ما رسیده است از آغاز فرمانروایی دیائوکو (دیوکس) پادشاه ماد تا وصیت داریوش بزرگ به فرزند خود و بر تخت نشستن خشایارشا است (1).

گفته می‌شود او سرودن کورش‌نامه را از ۵۰ سالگی آغاز کرد که با توجه به این موضوع می‌توان دریافت که آغاز سرایش کورش‌نامه حدود سال ۱۳۲۰ خورشیدی یا کمی بعد از آن بوده است چرا که در ابتدای اثر، مدح محمدرضا شاه پهلوی آمده است.

با نگاهی به کورش‌نامۀ افسرالملوک در می‌یابیم که بسیار تحت تاثیر فردوسی است. از مدح پیامبر اسلام و امام اول شیعیان در ابتدای اثر گرفته تا شرح داستان‌های تاریخی به سبک فردوسی و انتخاب واژه‌هایی که آشکارا یادآور شاهنامه هستند.

نمی‌توان ادعا کرد که هرآنچه در کورش‌نامۀ افسرالملوک آمده، واقعیت‌های تاریخی هستند ولی به هر حال این سروده‌ها تحت تاثیر پژوهش‌های تاریخی چند سده اخیر و به ویژه پژوهش‌های مشیرالدوله پیرنیا است.

توانایی افسرالملوک عاملی در حماسه‌سرایی و آگاهی او از تاریخ ایران باستان در آن زمان قابل تحسین است.

در ادامه بخشی از سروده‌های این شاعر درباره آزادسازی بابل توسط کوروش بزرگ می‌خوانیم:

چو شد سال تازه بیامد بهار

جهان گشت خرم چو نیکو نگار

بفرمود کورش که سان سپاه

ببینند و جنبند زان جایگاه

به تسخیر بابل چو مامور گشت

بفرمود لشکر رود سوی دشت

…

سپاهم نه غارت نه ویران کند

نه ظلمی که دلها پریشان کند

رعیت همه در پناه منند

سپاهت همه چون سپاه منند

یکی مرد باهوش و با رای و داد

بدو پادشاهی بابل بداد

…

به هرجا خرابی تو آباد کن

دل بابلی را ز خود شاد کن

ز دهقان زیاده مخواهید باج

که ویران شود مملکت از خراج

چو دستور داد آن شه دادگر

بفرمود لشکر بجنبد دگر